ULUSLARARASI Türk Akademisi ve Moğolistan Arkeoloji Enstitüsü, Moğolistan’ın Ötüken bölgesindeki Nomgon Ovası’nda buldukları yazıtların Kültekin ve Bilge Kağan’ın babası olan İkinci Göktürk Devleti kurucusu İlteriş Kutluğ Kağan’a ilişkin olduğunu açıkladı.
KURGANDAKİ HAZİNE
Uluslararası Türk Akademisi ile Moğolistan Arkeoloji Enstitüsü’nden biliminsanları 2016’da Nomgon Ovası’nda yüzey araştırmalarına başladı. Bölgenin İkinci Göktürk Devleti’nin kurucusu olan İlteriş Kutluğ Kağan’ın tüm Türk uzunluklarını topladığı yer olduğuna inanılıyordu. Evvel üzerine 19 Türk uzunluğunun tamgalarının kazındığı bir bengü taşı keşfedildi. Akabinde çok sayıda heykel ve elinde ant kadehi bulunan Türk beyefendilerine ilişkin heykeller ortaya çıktı. Pandemi nedeniyle orta verilen ve Temmuz 2022’de tekrar başlatılan çalışmalarda, yaklaşık 250 metrekarelik bir kurganda yapılan hafriyatta dev bir külliye keşfedildi.
4 SÖZ ÇÖZÜLDÜ
Külliyede ibadet yeri olduğu tespit edilen alanda ise, üzerinde iki yüzünde Türkçe ve bir yüzünde Soğdca yazılar bulunan bir taş ile kaplumbağa halindeki temeli bulundu. Bilim insanları taşın üzerindeki metinde “Tanrı”, “Türk”, “Kutluk”, “Tümen” üzere bir dizi söz tespit etti. Yazıtın İkinci Göktürk Kağanlığı’nı tekrar canlandıran Kültegin ve Bilge Kağan’ın babası İlteriş Kutluk Kağan ismine dikildiği sonucuna varıldı. Keşifle ‘Türk’ isminin birinci defa geçtiği var sayılan Orhun Anıtları’ndan daha eski bir Türk anıtı bulunmuş oldu.
UNESCO’YA TANITILACAK
Türk Akademisi Lideri Darhan Kıdıralı, iki yüzünde 12 satırlık eski Türk yazısı, üçüncü yüzünde ise eski Soğd yazısı bulunan anıttaki “Tanrı”, “Türk”, “Kutluk” ve “Tümen” sözlerini okuduklarını söyledi. Kıdıralı, Hürriyet’e şu bilgileri verdi: “Orhun Yazıtları çok kıymetlidir fakat bu yazıt da büyük kıymete sahiptir. Bizim yazı tarihimizi daha ileri götürmektedir. Ek olarak Türk sözü birinci kere Türk biliminsanlarınca keşfedilmiştir. Biz akademiye üye ülkelerimizde bunun (keşfin) bilimsel tanıtımını yapacağız. Ayrıyeten UNESCO’da da bunun bir tanıtımını yapmayı düşünüyoruz. Bu hepimizin tarihine ışık tutacak ortak ve bedelli bir buluştur.”
KİMDİR?
İlteriş Kutluğ Kağan, Çin’de doğup büyüdü. 681 yılında 17 arkadaşı ile Türk devletini tekrar kurmak için harekete geçti. Birçok kavmi tek bayrak altında toplayarak Çin’e karşı isyan etti. 682 yılında Göktürk Devleti’ni ikinci defa kurarak ülkenin başına geçti. Hiçbir savaşta hezimete uğramadığı rivayet ediliyor.
BİLİMİNSANLARI ‘ÇOK DEĞERLİ BİR KEŞİF’
Prof. Dr. Ahmet Taşağıl: Türk dünyası ve Türk tarihi açısından çok değerli bir keşif. Kültigin ve Bilge Kağan yazıtları kadar kıymetli bir keşif olabilir.
Doç. Dr. Elvin Yıldırım: Kutlu olsun. Memleketler arası Türk Akademisi ile Moğolistan Arkeoloji Enstitüsü’nü kutluyoruz.
Prof. Dr. Kürşad Kuvvetli: Türk tarihi için kıymetli buluş. “Türk” ve “Tengri” tabirleri var. Yazıt bu istikametiyle Türk isminin geçtiği birinci eser olacak. Güzel olsun.